Gastblog: Bestaans- en rouwrecht bij perinataal verlies

Bovenstaande zinnen met goedbedoelde steun of advies bieden geen troost maar veroorzaken vaak meer pijn. Een verlies tijdens de zwangerschap is nog té vaak door de omgeving en maatschappij geminimaliseerd. Terwijl het belang van het bestaans- en rouwrecht van het gewenste en verloren kind zo belangrijk is.

Het verlies van een zwangerschap of van een kindje tijdens de zwangerschap is een verlies op veel domeinen. De band tussen de ouder en het kind ontstaat samen met de kinderwens. Samen met deze wens groeit een beeld van een kind waarrond verwachtingen en dromen ontstaan. Een kind dat de belichaming wordt van wensen en een toekomstbeeld. Met dit beeld ontstaat de liefde voor het kind. En daar waar de liefde groeit, daar worden we kwetsbaar.

Perinataal verlies als breed begrip

Het gaat om alle kindjes die overlijden tijdens de zwangerschapsperiode en kort na de geboorte. We kennen het als miskramen, abortussen (ook een eigen keuze kan lijden tot verdriet en gemis), een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, een mola zwangerschap, een zwangerschapsafbreking omwille van medische redenen, een kindje dat te vroeg geboren wordt en nog niet levensvatbaar is, een kindje dat tijdens de bevalling overlijdt, een kindje dat na de geboorte in nood geraakt en toch komt te overlijden. Ook het verlies bij een meerling. In het geval van een levend én een overleden kindje gaan de verscheurende uiterste emoties als afscheid en verwelkoming hand in hand..

Wanneer een kindje levend geboren wordt en komt te overlijden, zal het steeds erkend worden als een kindje. Wanneer een kindje in de buik overlijdt, hebben ouders vanaf 140 dagen zwangerschap de kans om hun kindje te laten erkennen. Vanaf 180 dagen zwangerschap gebeurt dit automatisch. Een erkenning is voor sommige ouders van onschatbare waarde. Het geeft hen de kans om hun kindje een officiële naamgeving te geven, het toont dat het verdriet er mag zijn. Het verdriet wordt gezien. Je kindje wordt gezien. Een gevaar is natuurlijk dat het lijkt of al die gemiste maar niet erkende kindjes, niet dezelfde waarde verdienen.

Terwijl het niet de termijn van de zwangerschap is, die de intensiteit van het gemis zal bepalen, maar wel de verwachtingen en de betekenis die het kindje voor zijn ouders al had.

In onze maatschappij, in de drukte van de dag is er weinig ruimte voor verdriet, voor gemis, om te rouwen. Het leven moet voort en we moeten vooruit. Natuurlijk is dit ook belangrijk. Dat mensen opnieuw de mogelijkheden van de toekomst kunnen zien en terug leren genieten van het leven. Tegelijkertijd moet er ruimte gezocht en gemaakt worden om te rouwen. Dat is enorm belangrijk naar de toekomst toe.

Het verlies van een kind of het verlies van zwangerschap is een verlies van vele niveaus. Het is een relatie tussen ouder en kind die onvolledig is en onvolledig zal blijven. Het is afscheid nemen voordat je jouw kind in volle ontwikkeling hebt gezien. Het is een gemis dat doorheen het hele verdere leven voor confrontatie kan zorgen. De gemiste eerste schooldag, afstuderen, feestdagen, kinderen van leeftijdsgenoten die trouwen, die zelf kinderen krijgen. Het stopt niet. De draagwijdte is groot.

Rouwen is voor iedereen anders

In heel de rollercoaster van emoties, gedachten en gevoelens blijft het belangrijk om te zoeken hoe het verlies juist voor de ene persoon voelt. In een koppel kan het heel anders beleefd worden. Zoeken naar hoe het verlies, hoe het ook mag aanvoelen, geïntegreerd kan worden in het verdere leven. Zonder het doel te stellen om het verlies te verwerken, maar wel een zoektocht aangaan, namelijk hoe de verbinding met het niet geboren of overleden kind te behouden.

Want die verbinding is samen ontstaan met de liefde. En die mag blijven bestaan.

Makkelijk gezegd natuurlijk. Voor sommigen gemakkelijk gedaan, terwijl het voor anderen een zwaar proces is. Een zoektocht waarin rouwen een werkwoord blijft dat uitputtend is. Uit liefde willen we zorgen. Zorgen voor … . Hoe kan je zorgen voor een kind dat je niet vast kan nemen. Hoe kan je zorgen voor een kind dat je niet kan wiegen, voeden of knuffelen? Hoe kan je ouder zijn van een kind dat er niet werkelijk is?

Gert, de papa van Rani*, vertelde me zijn zoektocht om ook aan anderen duidelijk te kunnen maken hoe dat voelt. Als je echtgenoot of echtgenote komt te overlijden, dan kan je zeggen dat je weduwnaar of weduwe bent. Als je je ouders bent verloren, kan je zeggen dat je een wees bent. Het gaat dan misschien slechts om semantiek maar de betekenis van deze woorden legt de relatie uit met degene die gemist wordt. Gert kwam met nieuwe bewoordingen. Hij is R-ouder (rouwen – ouder) hij is W-ouder (wens-ouder) van Rani. Voor mij zeggen deze woorden zoveel.

Verdriet voor velen

De draagwijdte van het verlies is niet alleen groot in de hoeveelheid van emoties en ervaringen maar ook in al diegenen die geraakt zijn door het verdriet. Broertjes en zusjes, grootouders, naaste familie en vrienden. Hoe kan ook bij hen dit rouwrecht zijn plaats krijgen?

Grootouders ervaren vaak een dubbel verlies. Ze verliezen hun perspectief op een kleinkind terwijl ze hun eigen kind zien lijden zonder dat ze daar iets aan kunnen doen. Ze willen zich over het algemeen sterk houden voor hun eigen kinderen terwijl ze nergens terecht kunnen met hun eigen verdriet. Hetzelfde geldt voor nonkels en tantes, meters, peters en andere geliefden. Of soms is hier ook een moeilijkheid, wanneer namelijk naasten het verdriet van de ouders minimaliseren of niet bespreekbaar maken.

En wat met broertjes of zusjes? Ouders willen vaak, naast hun eigen gemis, hun andere kinderen sparen van het verdriet. Of ze weten niet hoe ze het moeten vertellen. Kinderen kunnen erg teleurgesteld en verdrietig zijn als de verwachte baby toch niet komt. Soms zijn ze meer overstuur of in de war door het verdriet van hun ouders. Niets moet en alles is situatieafhankelijk, maar naargelang de leeftijd van de kinderen is het wel belangrijk om kinderen te betrekken bij wat er is gebeurd. Sommige kinderen zijn echter te jong om echt te beseffen wat er gaande is en dan kan een hele korte uitleg voldoende zijn. Voor oudere kinderen is het belangrijk dat ook zij hun ruimte krijgen in de gebeurtenis. Uit wens om hen te sparen of de veronderstelling dat kinderen te jong zijn om iets te begrijpen, worden kinderen soms buitengesloten terwijl ze goed aanvoelen dat er iets mis is. Ze zitten met vragen en angsten. Duidelijke informatie en eerlijke uitleg op maat zijn ondersteunend en verzachtend.

Een ouder hoort zijn kind niet te verliezen

Zo zou het chronologisch niet mogen gebeuren. Na een zwangerschap hoort een kind te komen. Afscheid is werkelijk geen optie. Net dit maakt het zo moeilijk te aanvaarden. Dit maakt de schok en ongeloof zo groot. Er zijn beperkte herinneringen en weinig tastbaarheid. Doordat de gebeurtenis zo ontastbaar is en vaak zo onverwacht, is het moeilijk om de werkelijkheid volledig te laten doordringen. Het is moeilijk om aanvaarding te vinden in iets zo oneerlijk en iets zo ongrijpbaar.

Nog een pijnlijke specificiteit aan perinataal verlies is het biologische of fysieke aspect voor de zwangere. Na het feitelijke zwangerschapsverlies, dat spontaan is gekomen of waarbij medisch ingrijpen nodig was, lijkt het achter de rug terwijl het een fysieke nasleep van weken of maanden met zich mee kan brengen (ook bij zwangerschapsverlies vroeg in de zwangerschap!) . Deze last valt boven op de emotionele beproeving die het met zich mee brengt. Een buik die rond was, is nu plots leeg. Naar huis zonder een baby in de armen. Borsten gevuld met melk, zonder een baby om te voelen. Een lichaam dat moet ontzwangeren met een grote leegte achterblijft.

Er zijn prachtige initiatieven, zoals het Berrefonds met hun koesterkoffers (en nog zoveel meer!) of Boven De Wolken, die foto’s nemen van overleden kindjes. Zij dragen bij aan het maken van tastbare herinneringen. Niet iedereen wil dit of heeft hier nood aan maar dat het aanbod er is, is van onschatbare waarde. Tastbare herinneringen geven een zekere mate van houvast, iets om te koesteren en iets dat de aanzet kan geven voor blijvende rituelen. Hoe vroeger in de zwangerschap het verlies gebeurd, hoe minder (tastbare) herinneringen er meestal zijn. Voor mij blijft de belangrijkste vraag:

Hoe zou je je kindje een plaats willen geven in jullie leven, in jullie gezin?

Dit kan in loop van tijd veranderen, bewegen en verschillende vormen krijgen. Dat is waar ik me gepassioneerd voel om over te informeren. Over de ondersteuning en erkenning van verlies. In het mee koesteren van herinneringen en het meedragen van verdriet. Ik hoop om ondraaglijke emoties draaglijker te maken terwijl ik weet dat dit niet altijd kan.

Ik geloof dat we dit allemaal als professionals, als medemensen, als vrienden, als familie, als buren en als naasten kunnen bieden, om R-ouders het recht en de ruimte te geven om te rouwen. Op hun tempo, op hun manier, wetende dat het een levenslang proces is. Ruimte bieden om bij ons terecht te kunnen met al hun gevoelens. Weten dat we niets kunnen oplossen maar verdragen en laten zijn van pijnlijke emoties.

En als we niet weten wat te zeggen of wat te voelen hoe het voor de andere voelt, dan doen we nooit iets mis met dat te zeggen:
“Ik weet niet wat ik moet zeggen maar ik vind het zo erg voor jou”.
Of te vragen:
“Wil je erover praten?”
“Hoe voelt het voor jou?”

Gezien het voor sommigen een levenslang proces zal zijn, moeten we blijven ruimte maken, luisteren en vragen naar het verlies. Niet alleen kort na de gebeurtenis doet het pijn. De grootste angst van ouders is vaak dat hun kindje vergeten zal worden. Vrienden en familie zijn soms bang om de pijn terug op te rakelen. Integendeel, de ouders dragen de pijn altijd met zich mee. Het voelt dankbaar dat dat gezien wordt. En voor de ouders die beschrijven dat hun verdriet een plekje heeft gekregen en bij wie het draaglijk voelt, dan nog doet het deugd dat er gedacht wordt aan wat had kunnen zijn.

Probeer attent te zijn voor belangrijke data (uitgerekende datums, verjaardag- en overlijdensdatums) of voor mijlpalen die komen. Laat het gemis bestaan bij nieuwe prachtige gebeurtenissen. Een nieuwe zwangerschap, een geboorte van een broertje of een zusje. Maak bespreekbaar dat vreugde en gemis naast elkaar mogen bestaan. Al wat schoon is laten bestaan naast al wat pijnlijk is. Niets verdringen en wegduwen maar naast elkaar plaatsen. Laten zijn wat is.

Omarmen wat is en koesteren wat was.

Merk je dat dit thema je raakt, dan ben je altijd welkom voor een Zorgen- en Twijfelsgesprek. Een eerste gesprek is gratis en vrijblijvend.

Noot van de auteur: Toen ik werd gevraagd om iets over perinataal verlies neer te schrijven, zei ik onmiddellijk ja. Mensen ondersteunen, begeleiden en informeren in en over perinataal verlies ligt me nauw aan het hart. Persoonlijk en professioneel. Als rouwtherapeute ligt hier mijn expertise dus zelfzeker begon ik eraan. Al schrijvend besefte ik dat mijn visie en opvattingen over dit onderwerp niet voor iedereen hetzelfde zal aanvoelen. Het is persoonlijk, gevoelig en gelaagd. Dit beseffende, voel ik me minder zelfzeker maar even hoopvol om een boodschap te schrijven die (h)erkenning, troost, inspiratie en verbinding mag bieden.
Liefs,
Babette